«Να σου φτιάξω ένα τσάι του βουνού;» -«Εχεις;» Η απειλή της εξαφάνισης του εθνικού πλούτου από την παράνομη συλλογή βοτάνων

Η παράνομη συλλογή βοτάνων από τα ελληνικά βουνά απειλεί με εξαφάνιση τον εθνικό μας πλούτο, που δεν είναι μόνο δική μας πολιτιστική κληρονομιά, αλλά παγκόσμια

Συντάκτης: Βάση Παναγοπούλου

«Συνελήφθησαν τρεις αλλοδαποί σε περιοχή της Φλώρινας για παράβαση της δασικής νομοθεσίας. Είχαν συλλέξει από δασική περιοχή της Φλώρινας πάνω από εκατόν τριάντα έξι κιλά τσάι του βουνού.

»Στο πλαίσιο των συνεχιζόμενων αστυνομικών δράσεων για την πάταξη του διασυνοριακού εγκλήματος και την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος στη Δυτική Μακεδονία, αστυνομικοί τούς εντόπισαν σε δασική περιοχή του Εθνικού Δρυμού Πρεσπών να έχουν εισέλθει παράνομα στη χώρα, να έχουν εκριζώσει και συλλέξει τσάι του βουνού, βάρους εκατόν τριάντα έξι κιλών και πεντακοσίων γραμμαρίων, που είχαν φορτώσει σε δύο ίππους και έναν όνο».

«Συνελήφθη αλλοδαπός για παράβαση της δασικής νομοθεσίας. Είχε συλλέξει από δασική περιοχή του Βροντερού Φλώρινας πάνω από δεκατέσσερα κιλά τσάι του βουνού».

«Σύλληψη 58χρονου αλλοδαπού στον Πωγωνίσκο Ιωαννίνων για παράβαση της δασικής νομοθεσίας. Ο δράστης είχε συλλέξει από δασική περιοχή πάνω από τριάντα κιλά τσάι του βουνού».

«Σύλληψη τεσσάρων αλλοδαπών στο Πληκάτι Ιωαννίνων για παράβαση της δασικής νομοθεσίας και παράνομη είσοδο στη χώρα. Οι δράστες είχαν συλλέξει από δασική περιοχή εβδομήντα κιλά θεραπευτικών βοτάνων».

Αν ψάξει κάποιος στο αστυνομικό δελτίο, θα καταλάβει τι συμβαίνει στα ελληνικά βουνά κάθε τέτοια εποχή, που αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά, αυτοφυή, είναι σε περίοδο συγκομιδής.

Τα προαναφερθέντα περιστατικά αφορούν μονάχα τέσσερις συλλήψεις τον μήνα Ιούλιο, που καταδεικνύουν το πρόβλημα της παράνομης συλλογής βοτάνων από άτομα που τους ενδιαφέρει μόνο το περιστασιακό κέρδος.

Κι είναι περιστασιακό, διότι οι περισσότεροι από αυτούς δεν συλλέγουν μέρη των φυτών, αλλά τα ξεριζώνουν. Αρα την επόμενη χρονιά δεν θα βρουν ίχνος τους.

Αν κάνουμε την πρόσθεση -τα κιλά που κατασχέθηκαν μόνο από αυτά τα περιστατικά είναι διακόσια πενήντα στο σύνολο- αποκτούμε ένα μικρό κομμάτι της συνολικής εικόνας για το πόσα κιλά ξεριζωμένα βότανα παίρνουν τον δρόμο της παράνομης εμπορίας κάθε χρόνο.

Και ξερίζωμα σημαίνει ότι του χρόνου στο ίδιο σημείο δεν θα υπάρχει κανένας «απόγονος» αυτού του φυτού, αφού δεν έμεινε κάτι από τον «πρόγονό» του μέσα στο χώμα που θα μπορούσε να αναγεννηθεί και να δώσει νέο φυτό.

Πόσοι από εμάς που έχουμε ρίζες σε χωριά δεν έχουμε ακούσει τα τελευταία χρόνια ότι ο τάδε πήγε για ρίγανη ή για τσάι, όπως πήγαιναν όλα τα προηγούμενα χρόνια της ζωής τους οι ντόπιοι, και δεν βρήκε σχεδόν τίποτα, σε περιοχές που άλλοτε μάζευαν παρέες μεγάλες.

Το αποτέλεσμα είναι ήδη ορατό και διαγνωσμένο, εξ ου και η ανάκληση αδειών συλλογής αλλά και η απαγόρευση συλλογής βοτάνων, όπως της κρητικής μαλοτήρας, που για τα επόμενα πέντε χρόνια απαγορεύεται να συλλεχθεί από τον οποιοδήποτε, έχει-δεν έχει άδεια συλλογής.

Πού καταλήγουν οι ποσότητες των βοτάνων που δεν έχουν την τύχη να σωθούν από τις ελληνικές αρχές -καλό θα ήταν πριν ξεριζωθούν;

Εχω υπάρξει μάρτυρας περιστατικού στο χωριό μου, σε κατάστημα με παραδοσιακά προϊόντα της περιοχής, όπου κάποιοι ήρθαν να πουλήσουν τα δυο τσουβάλια με τσάι του βουνού που είχαν συλλέξει από τις πλαγιές του Μαινάλου, όπως είπαν.

Ο ιδιοκτήτης αρνήθηκε να τα αγοράσει. Γιατί οι «πωλητές» δεν είχαν την οξυδέρκεια να περιμένουν να αδειάσει από τον κόσμο το κατάστημα; Ποτέ δεν θα μάθουμε. Αλλοι, όμως, τι κάνουν;

Γιατί σε πολλά από αυτά τα καταστήματα και γενικότερα στα «βοτανάδικα» μπορεί κάποιος να αγοράσει διάφορα φαρμακευτικά και αρωματικά φυτά, που όμως θα πρέπει να είναι «σπαρτά», όπως λένε, δηλαδή από καλλιέργεια και όχι μαζεμένα από το βουνό.

Και εμείς ως καταναλωτές είμαστε υποχρεωμένοι να ρωτήσουμε αν είναι από καλλιέργεια ή όχι. Και μπορεί να μας πουν πως είναι μαζεμένα από το βουνό και να είναι ψέμα, απλώς για να αγοράσουμε.

Αν όμως είναι αλήθεια; Δεν θα έπρεπε να μην το αγοράσουμε για να μπει φρένο σ’ αυτές τις συμπεριφορές; Αν δεν υπάρχει αγοραστικό κοινό, καταργείται σιγά σιγά και η πράξη της παράνομης συλλογής.

Σε διαφορετική περίπτωση, είναι θέμα χρόνου να μην ξαναδούμε αυτήν την όμορφη εικόνα, ματσάκια ματσάκια τα βότανα να κυριαρχούν με την ευωδιά τους στα ντουλάπια της κουζίνας μας.

Αυτή η εικόνα, που φέρνει μέσα της χρόνια ολάκερα διατροφικού πολιτισμού και όχι μόνο, να χαθεί από προσώπου γης;

Ανατρέξαμε στο «Κόκκινο βιβλίο», όπως λέγεται, στο Βιβλίο Ερυθρών Δεδομένων για τα Σπάνια και Απειλούμενα Φυτά της Ελλάδας (Phitos et al. 1995, Φοίτος και συνεργάτες 2009), για του λόγου το αληθές.

Σ’ αυτό αναφέρεται ότι το Sideritis scardica (τσάι του Ολύμπου), που αυτοφύεται στα βουνά της βόρειας και κεντρικής Ελλάδας, θεωρείται σχεδόν απειλούμενο είδος (www.iucnredlist.org).

Ο δίκταμος (Origanum dictamnus), που αυτοφύεται αποκλειστικά στην Κρήτη κι είναι προστατευόμενο είδος, σύμφωνα με το προεδρικό διάταγμα 67/1981, τη Σύμβαση της Βέρνης και την Ευρωπαϊκή Οδηγία 92/43/ΕΟΚ, χαρακτηρίζεται τρωτό είδος.

Στην ίδια κατηγορία και το τσάι Αττικής (Sideritis raeseri subsp. attica), ενδημικό φυτό στα βουνά της Αττικής και της Βοιωτίας. Κινδυνεύει με εξαφάνιση και το τσάι Εύβοιας (Sideritis euboea) όπως και το τσάι των νησιών του ανατολικού Αιγαίου (Sideritis sipylea).

Αναζητήσαμε πληροφορίες σε ακόμη ένα βιβλίο, το «Με… Νου Αρωματόκηπος και ευεξία», εκδόσεις Πατάκη, των Μ. Στικούδη, Ε. Μαλούπα, Δ. Λάζαρη και Ν. Κρίγκα.

Στο κεφάλαιο «Συλλογή από τη φύση: Απειλούμενα είδη, κανονισμοί και διατήρηση – προστασία των φυτών» επισημαίνεται το πρόβλημα και αναδεικνύεται η αξία των γηγενών φυτών.

«Τα αυτοφυή φυτά είναι ένας παγκόσμιος και εθνικός πόρος, η εκμετάλλευση του οποίου απαιτεί σύνεση και προσοχή. Η αυξανόμενη ζήτηση παγκοσμίως πλείστων ειδών χλωρίδας σε συνδυασμό με την αυξανόμενη υποβάθμιση και καταστροφή των βιοτόπων και τη ληστρική συλλογή τους από το φυσικό περιβάλλον απειλούν πολλά φυτικά είδη με εξαφάνιση ή μείωση των πληθυσμών τους, σε επίπεδα τέτοια που καθίσταται αδύνατον να μας παρέχουν πλέον αυτές τις χρήσεις.

»Οι κίνδυνοι που απειλούν την ποικιλότητα των φυτών, τόσο σε παγκόσμια κλίμακα όσο και στην Ελλάδα, οφείλονται σε μεγάλο βαθμό σε ανθρώπινες δραστηριότητες. Επιπρόσθετα, έρευνες δείχνουν ότι πολλά από τα αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά (ενδημικά, σπάνια, απειλούμενα και μη) συλλέγονται με ληστρικό τρόπο απευθείας από το φυσικό περιβάλλον και διακινούνται στην αγορά ως τσάι του βουνού, ενώ έχουν ιδιαίτερα περιορισμένη εξάπλωση και αρκετά από αυτά προστατεύονται από νομικές διατάξεις.

Για παράδειγμα, το Sideritis clandestina subsp. clandestina είναι ενδημικό στη νότια Πελοπόννησο (τσάι του Μαλεβού ή Ταϋγέτου), το Sideritis clandestina subsp. peloponnesiaca είναι ενδημικό των βουνών της βόρειας και κεντρικής Πελοποννήσου (τσάι Κυλλήνης) και το Sideritis syriaca subsp. syriaca (μαλοτήρα, καλοκοιμηθιά, τσάι Κρήτης) αυτοφύεται αποκλειστικά στην Κρήτη.

Πρόσφατα στην Κρήτη απαγορεύτηκε για πέντε χρόνια η συλλογή μαλοτήρας αλλά και άλλων φαρμακευτικών φυτών από τη φύση, ώστε να δοθεί η δυνατότητα επανάκαμψης των αυτοφυών πληθυσμών».

Ομως η διαφύλαξη και προστασία του κάθε οικοσυστήματος σε κάθε περιοχή και χώρα, της ίδιας μας της ζωής δηλαδή, δεν μπορεί να γίνεται μόνο μέσω της αστυνόμευσης και της τιμωρητικής πολιτικής.

Η γνώση και η κατανόηση του ρόλου της κάθε ύπαρξης στην αλυσίδα της ζωής είναι ο πυρήνας που θα δημιουργήσει το δίχτυ ασφαλείας, εν προκειμένω στο περιβάλλον μας, και θα οδηγεί τις επιλογές μας όταν θα κατανοήσουμε ότι κάθε πράξη, καθενός μεμονωμένα, έχει συνέπειες. Αλλωστε ο νόμος «κάθε δράση έχει και αντίδραση»* είναι δεδομένος.

Απειλούνται με εξαφάνιση

►Τσάι Ολύμπου (Sideritis scardica): σχεδόν απειλούμενο με εξαφάνιση

►Μαλοτήρα, τσάι Κρήτης (Sideritis syriaca subsp. syriaca): απαγορεύτηκε η συλλογή του από τη φύση

►Δίκταμος (Origanum dictamnus): απειλούμενο με εξαφάνιση (προστατευόμενο είδος, σύμφωνα με το προεδρικό διάταγμα 67/1981, τη Σύμβαση της Βέρνης και την Ευρωπαϊκή Οδηγία 92/43/ΕΟΚ)

►Τσάι Αττικής (Sideritis raeseri subsp. attica): απειλούμενο με εξαφάνιση

►Τσάι Εύβοιας (Sideritis euboea): κινδυνεύει με εξαφάνιση

►Τσάι νησιών ανατολικού Αιγαίου (Sideritis sipylea): κινδυνεύει με εξαφάνιση

*«Για κάθε δράση μιας δύναμης, υπάρχει μια αντίθετη δύναμη αντίδρασης».

Πηγή: www.efsyn.gr