Οι επικίνδυνες βλέψεις του Ερντογάν στα Βαλκάνια – Η ερώτηση που τον εξόργισε

Έναν αιώνα μετά την απώλεια των Βαλκανίων από τους Οθωμανούς, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν αποδεικνύει πως στα σχέδια του συμπεριλαμβάνεται η επαναφορά της Τουρκικής επιρροής στην περιοχή. Η Ευρωπαϊκή Ένωση επιδιώκει να αυξήσει την εξουσία της στα δυτικά Βαλκάνια, όμως θα πρέπει να αντιμετωπίσει όχι μόνο μια πιο ισχυρή Ρωσία, αλλά και τις αυξανόμενες φιλοδοξίες της Τουρκίας και του «Σουλτάνου» που ονειρεύεται την αναβίωση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.

Την Πέμπτη, οι ηγέτες της ΕΕ θα συναντήσουν τους ομολόγους τους από έξι χώρες των δυτικών Βαλκανίων – Αλβανία, Βοσνία και Ερζεγοβίνη, Κοσσυφοπέδιο, πΓΔΜ, Μαυροβούνιο και Σερβία – στη Βουλγαρική πρωτεύουσα, τη Σόφια. Στην πρώτη τέτοια διάσκεψη κορυφής από το 2003, η ΕΕ αναμένεται να επαναβεβαιώσει ότι η πόρτα της παραμένει ανοιχτή στην περιοχή, ενώ οι ηγέτες των Βαλκανίων θα δεσμευθούν να αναλάβουν τις μεταρρυθμίσεις που απαιτούνται για να γίνουν μέλη της Ένωσης μία ημέρα.

Το ανανεωμένο ενδιαφέρον της ΕΕ για την περιοχή οφείλεται εν μέρει στους φόβους για το ρόλο που αρχίζει πλέον να παίζει εκεί η Μόσχα – από το να δοθούν μαχητικά αεροσκάφη στη Σερβία στον υποτιθέμενο ρόλο που είχε ο Πούτιν σε μια απόπειρα πραξικοπήματος στο Μαυροβούνιο. Αλλά η Ρωσία δεν είναι η μόνη δύναμη με μακρά ιστορία στην περιοχή που ασκεί ακόμα μεγάλη επιρροή.

Οι ευρωπαίοι ηγέτες εξέφρασαν την ανησυχία τους για την επέκταση της επιρροής της Τουρκίας στα Δυτικά Βαλκάνια, ιδιαίτερα επειδή ο Ερντογάν δείχνει την αυταρχικότητα του όλο και περισσότερο. Χαρακτηριστικό άλλωστε ήταν το επεισόδιο που είχε στο Λονδίνο με έναν δημοσιογράφο του BBC όταν εκείνος αναφέρθηκε στις ανησυχίες του Ανώτατου Επιτρόπου για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα Ζείντ Ραάντ αλ Χουσεΐν για την αυξανόμενη καταστολή στην Τουρκία ενόψει των πρόωρων εκλογών: «Μη με κάνετε να γελάω! » απάντησε έξαλλος ο Ερντογάν: «Οι άνθρωποι στους οποίους αναφέρεστε είναι προκατειλημμένοι. Στην Τουρκία έχουμε τις κάλπες. Διεθνείς παρατηρητές θα έρθουν να παρακολουθήσουν την διαδικασία και καλούμε και άλλες χώρες να κάνουν το ίδιο. Οι πολίτες θα ψηφίζουν παρουσία όλων αυτών των παρατηρητών. Όταν θα καταμετρηθούν οι ψήφοι θα δούμε ποιός θα είναι ο νικητής. Αν νικήσουμε ξανά όλοι θα πρέπει να σεβαστούν το αποτέλεσμα. Αν δεν νικήσουμε θα το σεβαστούμε κι αυτό. Τόσο απλά είναι τα πράγματα».

Μιλώντας στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο τον περασμένο μήνα, ο Γάλλος πρόεδρος Εμμανουέλ Μακρόν έβαλε στο ίδιο… καλάθι την Άγκυρα και τη Μόσχα, λέγοντας ότι δεν θέλει τα Βαλκάνια να «στραφούν προς την Τουρκία ή τη Ρωσία».

Αυτή η δήλωση ενόχλησε την Άγκυρα, προκαλώντας μάλιστα μια απάντηση από τον ίδιο τον Πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.

Η Τουρκία θεωρεί ότι τα Βαλκάνια αποτελούν μέρος της φυσικής σφαίρας επιρροής της, όπως η πρώην αυτοκρατορική δύναμη, με την Οθωμανική Αυτοκρατορία να σταματάει στα σύνορα της Βιέννης στην ακμή της.

Κατά τη διάρκεια της 15ετούς διακυβέρνησης του Ερντογάν, η Τουρκία έχει επενδύσει σημαντικές προσπάθειες και χρήματα για να αποκτήσει μια όλο και μεγαλύτερη πολιτική, πολιτιστική και οικονομική θέση στα δυτικά Βαλκάνια. Παρείχε αναπτυξιακή βοήθεια, βοήθησε σε μεγάλα έργα υποδομής, άνοιξε πανεπιστήμια και αποκατέστησε τζαμιά, ενώ ενθάρρυνε τις τουρκικές επιχειρήσεις να επενδύσουν στην περιοχή και προώθησε το διάλογο μεταξύ διαιρεμένων κοινοτήτων.

Αλλά η πολιτική προσπέλαση της Άγκυρας έχει και μια σκοτεινότερη πλευρά. Ο Ερντογάν και οι Τούρκοι υπουργοί έχουν πιέσει τις χώρες των δυτικών Βαλκανίων να λάβουν μέτρα εναντίον των οπαδών του αμερικανικού ιμάμη Φετουλάχ Γκιουλέν, τον οποίο κατηγορεί η Άγκυρα για την προσπάθεια ανατροπής της κυβέρνησης το 2016.

Τον Μάρτιο, η τουρκική υπηρεσία πληροφοριών έφερε έξι υποτιθέμενους γκιουλενιστές από το Κοσσυφοπέδιο στην Τουρκία – προφανώς χωρίς τη γνώση του πρωθυπουργού του Κοσσυφοπεδίου, που απομάκρυνε τον υπουργό εσωτερικών και τον αρχηγό της υπηρεσίας κατασκοπείας της χώρας για την υπόθεση. Οι συγγενείς των ανδρών περιέγραψαν την απέλαση ως «απαγωγή». Το σχέδιο του Ερντογάν για τη διεξαγωγή μιας συγκέντρωσης στη Βοσνιακή πρωτεύουσα του Σεράγεβο στις 20 Μαΐου, λίγο πριν από τις τουρκικές προεδρικές και κοινοβουλευτικές εκλογές τον Ιούνιο, δείχνει επίσης την έκταση της επιρροής του στην περιοχή. Οι χώρες της Δυτικής Ευρώπης απαγόρευσαν παρόμοιες συγκεντρώσεις πριν από το συνταγματικό δημοψήφισμα της Τουρκίας πέρυσι.

Ωστόσο, πολλοί στην Τουρκία, συμπεριλαμβανομένων των επικριτών της κυβέρνησης, υποστηρίζουν ότι ο ρόλος της χώρας τους στα Δυτικά Βαλκάνια δεν ανταγωνίζεται με τα σχέδια της ΕΕ εκεί, αλλά συμπληρώνει τις προσπάθειες του μπλοκ. «Η Τουρκία δεν είναι Ρωσία», δήλωσε ο Σινάν Ουλγκέν, πρώην Τούρκος διπλωμάτης και επισκέπτης στο think tank Carnegie Europe. «Η Τουρκία δεν προσπαθεί να αποτρέψει τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων από το να συγκλίνουν με την ΕΕ – το αντίθετο».

Ένας υπάλληλος στο τουρκικό υπουργείο εξωτερικών, μιλώντας στο Politico υπό την προϋπόθεση της ανωνυμίας, σημείωσε «Δεν καταλαβαίνω, για να πω την αλήθεια, γιατί ανησυχούν για την επιρροή της Τουρκίας στα Βαλκάνια» είπε. «Θα θέλαμε να δημιουργήσουμε καλές σχέσεις, θα θέλαμε να εμπορευόμαστε και θα στηρίξουμε την ευρωατλαντική ολοκλήρωση. Είναι μια κατάσταση από την οποία όλοι βγαίνουν κερδισμένοι».

Σερβική έκπληξη

Οι στενοί πολιτιστικοί, ιστορικοί και θρησκευτικοί δεσμοί καθιστούν την Τουρκία φυσικό εταίρο για τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων που έχουν σημαντικό μουσουλμανικό πληθυσμό, όπως η Βοσνία και Ερζεγοβίνη, η Αλβανία και το Κοσσυφοπέδιο. Αυτό που προκάλεσε έκπληξη λοιπόν ήταν η άνθηση των εμπορικών και πολιτικών σχέσεων με τη Σερβία, όπου το αντι-Τουρκικό αίσθημα ήταν κάποτε διαδεδομένο.

Εάν κάποιος κινηθεί κατά μήκος της κεντρικής οδού της Σερβίας, μέρος της αρτηρίας που συνδέει την Τουρκία με τη Δυτική Ευρώπη, θα αντιληφθεί την αλλαγή: Τα τελευταία χρόνια, διαφημιστικές πινακίδες στα τουρκικά εμφανίζονται παντού, διαφημίζοντας ξενοδοχεία και εστιατόρια για τους κουρασμένους οδηγούς φορτηγών. Ταμπέλες που δείχνουν το πλησιέστερο τζαμί τείνουν να χρησιμοποιούν το τουρκικό mescit παρά τη σερβική λέξη džamija.

Τα οικονομικά συμφέροντα έχουν πείσει και τις δύο χώρες να ξεπεράσουν τις παλιές εχθρότητες.

Ο όγκος συναλλαγών της Σερβίας με την Τουρκία πέρυσι έφθασε σχεδόν το 1 δισ. Ευρώ, σύμφωνα με το Σερβικό Εμπορικό Επιμελητήριο. Μόλις δύο χρόνια νωρίτερα, ο αριθμός ανήλθε σε 745 εκατ. Ευρώ.

Όταν ο Πρόεδρος της Σερβίας Αλεξάντερ Βούτσιτς επισκέφθηκε τον Ερντογάν στην Άγκυρα νωρίτερα μέσα στο μήνα για να συζητήσει έργα υποδομής και άλλα θέματα, δήλωσε ότι η Τουρκία είναι «η μεγαλύτερη δύναμη, η ισχυρότερη χώρα στα Βαλκάνια».

Επίσης, ευχαρίστησε τον Ερντογάν για την προσέλκυση επενδυτών στη Σερβία.

Ωστόσο, η οικονομική παρουσία της Τουρκίας δεν είναι γενικά η ανησυχία για τους ευρωπαίους συμμάχους της Άγκυρας. Αυτό που φοβούνται κυρίως είναι ότι η Τουρκία μπορεί να αποκτήσει πολιτική επιρροή εις βάρος των Βρυξελλών.

Με την Άγκυρα, τη Μόσχα, την Κίνα και τα κράτη του Περσικού Κόλπου, να δείχνουν οικονομικά και πολιτικά συμφέροντα στην περιοχή, οι κυβερνήσεις των Δυτικών Βαλκανίων μπορούν να δημιουργήσουν στενές σχέσεις με εταίρους που ενδιαφέρονται λιγότερο για δημοκρατικά πρότυπα από την ΕΕ.

Κι αυτό είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό, ιδιαίτερα για μας που βρισκόμαστε στην ίδια γειτονιά.

Πηγή: reader.gr