Καστοριανές «Ιστορίες» 4: Ο Τάφος

Στη νεότερη ιστορία της Ελλάδας υπάρχουν κάποια πρόσωπα που ασκούν επιρροή στο θυμικό του ελληνικού λαού κατά μεγάλο βαθμό. Ίσως τα έργα τους, η αγάπη προς το κοινωνικό σύνολο ή το Έθνος, οι ικανότητές τους ή ο εν γένει χαρακτήρας τους να είναι αυτά τα στοιχεία που συνεχίζουν μέχρι τώρα να εμπνέουν μεγάλο ποσοστό των Ελλήνων. Μορφές όπως ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ο Ιωάννης Καποδίστριας ή ο Ελευθέριος Βενιζέλος έχουν την ισχύ συμβόλων και την αποδοχή μιας ευρείας πλειοψηφίας των πολιτών. Ένα από αυτά τα πρόσωπα είναι με βεβαιότητα και ένας απλός κατώτερος αξιωματικός, ο Ανθυπολοχαγός Πυροβολικού Παύλος Μελάς. Ο Μελάς θεωρείται Εθνικός Ήρωας και είναι εξαιρετικά δημοφιλής μεταξύ των Ελλήνων ήδη από τα πρώτα χρόνια μετά τον θάνατό του. Παρόλο που στην ουσία δεν πρόλαβε καν να πολεμήσει, ο θάνατος αυτού του ανιδιοτελή πλούσιου μεγαλοαστού, συντάραξε σε τέτοιο βαθμό την κοινή γνώμη ώστε να ενεργοποιηθούν οι μηχανισμοί για την προστασία των Ελλήνων της Οθωμανοκρατούμενης Μακεδονίας και να ξεσπάσει ο λεγόμενος Μακεδονικός Αγώνας μεταξύ Ελλήνων, Οθωμανών και Βουλγάρων.
Ο Μελάς σκοτώθηκε στον οικισμό Στάτιστα των Κορεστείων της Καστοριάς την 13η Οκτωβρίου 1904 και οι γυναίκες του χωριού τον έθαψαν γρήγορα σε πρόχειρο τάφο λίγο έξω από τον οικισμό, όπου υπάρχει σήμερα ένα κενοτάφιο. Πιθανώς, με εντολή του Μητροπολίτη Καστορίας Γερμανού, ο Στατιστινός Ντίνες Στεργίου κόβει το κεφάλι του νεκρού και το μεταφέρει στο παρεκκλήσι του Αγ. Χαραλάμπους στο Πισοδέρι, όπου το θάβει μαζί με τον δάσκαλο Αγοραστό. Λίγες ημέρες μετά, οι Οθωμανοί βρίσκουν το υπόλοιπο σώμα και το μεταφέρουν στην Καστοριά, όπου ξεκινούν ανακρίσεις για να ανακαλύψουν ότι ανήκει στον Έλληνα Μίκη Ζέζα. Ο Γερμανός Καραβαγγέλης κατάφερε να πάρει το ακέφαλο σώμα και να το θάψει έξω από τη μητροπολιτικό μέγαρο Καστοριάς, ώστε να έχει άμεση εποπτεία του τάφου. Υπάρχουν φωτογραφίες των αδελφών Παπάζογλου με τον Καραβαγγέλη και τον Πρωτοσύγγελο (και μετέπειτα Άγιο Νεομάρτυρα) Πλάτωνα Αϊβαζίδη να τελούν μνημόσυνο πάνω από το μνήμα του Μελά. Τρία χρόνια μετά, το κεφάλι μεταφέρεται κρυφά από το Πισοδέρι και ενώνεται με το σώμα. Το έτος 1920, μετά από έρανο, στήνεται το πρώτο δημόσιο άγαλμα στην Καστοριά, που είναι η προτομή του Μελά, ακριβώς δίπλα στον τάφο του. Μεταπολεμικά, μετά τον θάνατο της Ναταλίας Μελά το έτος 1972, τα οστά της μεταφέρονται στην Καστοριά και ενταφιάζονται μαζί με αυτά του συζύγου της. Λίγα χρόνια αργότερα γίνεται ανακομιδή των λειψάνων και μεταφέρονται λίγα μέτρα πιο πέρα, σε μνήμα εντός του βυζαντινού ναού των Ταξιαρχών Μητροπόλεως (10ος αι.), όπου υπάρχουν μέχρι σήμερα.
Αυτή ήταν η σύντομη ιστορία της ταφής του ήρωα Μελά. Οι συγγενείς του αν και θα μπορούσαν να μεταφέρουν τα οστά του στην Αθήνα δεν το έπραξαν. Η Καστοριά έχει την τιμή μέχρι σήμερα να τα φιλοξενεί. Αλήθεια όμως πόσοι γνωρίζουν ότι ο τάφος του Μελά βρίσκεται σήμερα μέσα στην πόλη, δίπλα στη Μητρόπολη; Το παρεκκλήσι των Ταξιαρχών παραμένει σχεδόν μόνιμα κλειδωμένο και δύσκολα μπορεί κάποιος να το επισκεφθεί, ύστερα από τηλεφωνική επικοινωνία με την τοπική Εφορεία Αρχαιοτήτων. Αναφέρθηκε παραπάνω η δημοφιλία του Μελά ως ιστορικού προσώπου – συμβόλου για τους Έλληνες, δημοφιλία που αυξήθηκε κατακόρυφα λόγω των πρόσφατων εξελίξεων με την απαράδεκτη Συμφωνία των Πρεσπών. Πόσοι επισκέπτες της πόλης, πόσοι σύλλογοι και πόσοι προσκυνητές θα ήθελαν να επισκεφθούν τον τάφο του Μελά, ενώ δεν γνωρίζουν καν την ύπαρξή του; Στην Καστοριά δεν υπάρχει ούτε μία πινακίδα που να πληροφορεί τον επισκέπτη. Ακόμη ένα όνειδος για την πόλη. Αντίθετα, στην Κέρκυρα, ο τάφος του Καποδίστρια στη Μονή Πλατυτέρας είναι προσβάσιμος στους επισκέπτες, ενώ στα Χανιά οι Τάφοι των Βενιζέλων είναι ένα από τα βασικότερα αξιοθέατα της πόλης με χιλιάδες επισκέπτες.
Πέρα από την ηθική διάσταση του ζητήματος, υπάρχει και η οικονομική. Τα τελευταία χρόνια μια μερίδα των πολιτών της Καστοριάς διαμαρτύρεται συνεχώς για την ερήμωση του λεγόμενου «ιστορικού κέντρου», όπου έχουν βάλει λουκέτο όλα τα καταστήματα και λιγοστοί επισκέπτες πατούν το πόδι τους. Θα μπορούσε η ανάδειξη του τάφου ως πανελλήνιου προσκυνήματος και αξιοθέατου να προσελκύσει τον επισκέπτη και ιδίως τα γκρουπ, δίνοντας έστω έναν λόγο να ανεβούν στο Τσαρσί; Βέβαια, τα προβλήματα για τους επισκέπτες στο Τσαρσί είναι πάρα πολλά, με κυρίαρχη την προσβασιμότητα, αλλά θα ειπωθούν κάποια άλλη στιγμή. Ίσως πολλοί θεωρούν ασήμαντο ή αδιάφορο τον Μελά και την ύπαρξη του τάφου του, αλλά μάλλον αρκετοί θα είναι και εκείνοι που θα έμπαιναν στον κόπο να δουν τον τάφο ενός ήρωα. Εκτός των αυτονόητων, δηλαδή της σήμανσης και του ανοίγματος του μνημείου στο κοινό, θα έπρεπε να γίνει ίσως μια μικρή ανάπλαση και να τοποθετηθούν πληροφοριακές πινακίδες, ώστε σε συνδυασμό με τα γειτονικά μνημεία (Μητρόπολη, Αγ. Τρεις, Κουμπελίδικη, Αγ. Νικόλαος Κασνίτζη) να μπορεί κάποιος να τα επισκεφθεί περπατώντας. Ίσως να γίνει και κάποια στοιχειώδης «διαφήμιση», ότι δηλαδή εδώ στην Καστοριά υπάρχει ΚΑΙ αυτό να επισκεφθεί κάποιος.

istorikakastorias