Ζ. Τζηκαλάγιας: «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» ή και «Από το χωράφι στο ράφι»

Η εισήγηση στη Βουλή του Ζήση Τζηκαλάγια ΠΡΟΣΦΟΡΑ κυρίως στους αγρότες μας αλλά και στους καταναλωτές.ΑΞΙΖΕΙ να την  ακούσουν η να την διαβάσουν. 

Από το γραφείο Τύπου

Η Στρατηγική «Από το αγρόκτημα στο πιάτο»

Επιμέλεια Εισήγησης: Ζήσης Τζηκαλάγιας

1. Εισαγωγικό σημείωμα

Tο θέμα της διατήρησης βιοποικιλότητας, της προστασίας του περιβάλλοντος και της σύνδεσής τους με την αγροτική παραγωγή, υπηρετεί η υιοθέτηση και εφαρμογή της στρατηγικής για τη Βιοποικιλότητα και της στρατηγικής «From Farm to Fork», δηλαδή, «από το χωράφι στο πιρούνι», «από το χωράφι στο πιάτο», όπως λέγεται στην Ελλάδα, και αποτελεί το αντικείμενο της εν λόγω εισηγήσεως.

            H αγροτική παραγωγή επηρεάζει την προστασία της βιοποικιλότητας, ενώ η σχέση της με την προστασία του περιβάλλοντος είναι αμφίδρομη και καθοριστικής σημασίας η οποιαδήποτε παρέμβαση λαμβάνει χώρα στο πλαίσιο λειτουργίας του πρωτογενούς τομέα που την εσωκλείει.

Η κλιματική αλλαγή παρουσιάζει πολυάριθμες προκλήσεις για τη διατήρηση και ενίσχυση της παραγωγικότητας των καλλιεργειών, της υγείας του ζωικού κεφαλαίου και της οικονομικής ζωτικότητας των αγροτικών κοινοτήτων.

Αλλά και η υποβάθμιση των φυσικών πόρων όπως η ερημοποίηση, η διάβρωση του εδάφους, υπεράντληση, και η υφαλμύρωση του νερού, η καταστροφή των δασών, όλοι αυτοί οι παράγοντες επηρεάζουν την παραγωγή.

Οι στρατηγικές  για την Κλιματική Αλλαγή και την προστασία της βιοποικιλότητας, είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με την πρωτογενή παραγωγή της υπαίθρου, καθώς στοχεύουν και στην αντιμετώπιση των δυσμενών επιπτώσεων της μεταβλητότητας του κλίματος και των αλλαγών που επιφέρουν στη γεωργική παραγωγή.

Ο πρωτογενής τομέας είναι ο κλάδος που αντιστάθηκε περισσότερο στην πανδημία του κορονοϊού. Στη διάρκεια του «lock down», όπου δεν υπήρχε ο τουρισμός, όπου δεν υπήρχαν οι υπηρεσίες εστίασης, όπου η βιομηχανία μείωσε την παραγωγή της, το ίδιο και η βιοτεχνία, η μεταποίηση των αγροδιατροφικών προϊόντων αντιστάθηκε και πήγε πολύ καλύτερα. Και ανέδειξε τη σημαντικότητα του πρωτογενούς τομέα στην παγκόσμια οικονομία. Η συνεισφορά του δε στην εθνική μας οικονομία, υπήρξε διπλάσια από το μέσο όρο της Ευρώπης.

 Ο πρωτογενής τομέας για την Ελλάδα είναι ακόμα σημαντικότερος, αν  συνυπολογιστεί η συνεισφορά της μεταποίησης τροφίμων και αγροδιατροφικών προϊόντων.  Ακόμα μεγαλύτερη είναι η προστιθέμενη αξία στα πρωτογενώς παραγόμενα προϊόντα της χώρας, αν αυτά πια, συνδυαστούν με τον τουρισμό, με τον αγροτουρισμό αλλά και με τον γαστρονομικό τουρισμό.

1. Στόχοι των Στρατηγικών

Η Στρατηγική για τη Βιοποικιλότητα στοχεύει, με ορόσημο το 2030, στην επιβράδυνση του ρυθμού απώλειας της βιοποικιλότητας και με ορίζοντα το 2050, στην πλήρη αποκατάστασή της.

Οι οικολογικοί διάδρομοι που θα συνδέουν τις προστατευόμενες περιοχές, που πλέον αποκαλούνται περιοχές NATURA και η δημιουργία σε πανευρωπαϊκό επίπεδο ενός δικτύου των περιοχών αυτών, αποτελούν τους τομείς παρέμβασης.

Η εκπόνηση ενός ευρωπαϊκού σχεδίου αποκατάστασης των χερσαίων και θαλάσσιων οικοσυστημάτων στόχο έχει την επαναφορά της ποικιλότητας και την αύξηση της ανθεκτικότητας των οικοσυστημάτων.

            Στο πλαίσιο αυτό ουσιαστικά δίνεται μεγάλη έμφαση στην προώθηση των εφαρμογών βιώσιμων, βιολογικών και αειφόρων γεωργικών πρακτικών.

• Αντιμετώπιση απώλειας εδάφους και αποκατάσταση των χερσαίων οικοσυστημάτων με την προώθηση ορθών γεωργικών πρακτικών
• Αύξηση της ποσότητας των δασών – αντιμετώπιση του προβλήματος των δασικών πυρκαγιών
• παραγωγή ενέργειας – απεξάρτηση από τον άνθρακα και  προώθηση της βιο ενέργειας
• αποκατάσταση των υδάτινων οικοσυστημάτων
• μείωση της ρύπανσης

1. Στόχοι της Στρατηγικής «Από το αγρόκτημα στο πιάτο»

Η Στρατηγική από «Το αγρόκτημα στο πιάτο» έχει ως εφαλτήριο εφαρμογής τον παραγωγό για να καταλήξει στον τελικό καταναλωτή, υπηρετώντας τους παρακάτω στόχους:

• ενίσχυση της ανθεκτικότητας του αγροδιατροφικού τομέα σε σχέση με τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής,
• διασφάλιση της επισιτιστικής ασφάλειας,
•  διασφάλιση της βιώσιμης παραγωγής τροφίμων,
• μείωση της χρήσης χημικών φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων με εισαγωγή βιολογικών φυτοφαρμάκων,
• μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου
• μείωση της χρήσης αντιβιοτικών στην κτηνοτροφία και τις υδατοκαλλιέργειες,
• ενθάρρυνση βιώσιμων πρακτικών στην επεξεργασία τροφίμων, 
• μείωση της χρήσης υλικών συσκευασίας,
• περιορισμό της χρήσης χημικών συντηρητικών,
• υιοθέτηση μεθόδων ανακύκλωσης και επαναχρησιμοποίησης των υπολειμμάτων της γεωργικής παραγωγής,
• προώθηση βιώσιμης κατανάλωσης τροφίμων και διευκόλυνση της μετάβασης στην υγιεινή διατροφή,
•  μείωση της απώλειας και της σπατάλης τροφίμων, αλλά και καταπολέμηση της διαφθοράς στην αλυσίδα τροφίμων.

ΙΙΙ.  Προτεινόμενες «Δράσεις»

Κρίνεται επιτακτική η ανάγκη εξέτασης των μεταρρυθμίσεων που πρέπει να γίνουν, ώστε να διασφαλιστεί η διατροφική επάρκεια και η ποιότητα των προϊόντων διατροφής που παράγονται στην Ελλάδα.

Η διασφάλιση προστασίας του περιβάλλοντος, του εδάφους, του νερού και της ατμόσφαιρας θα δώσει τη δυνατότητα, και τα επόμενα χρόνια για παραγωγή των ίδιων και καλύτερων προϊόντων.

Η στρατηγική της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την βιοποικιλότητα, για το Green Deal, τη λεγόμενη Πράσινη Συμφωνία, είναι και η στρατηγική αντιμετώπισης των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής.

Οι βασικοί τομείς πολιτικής είναι:

• μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα θερμοκηπίου, τουτέστιν καθαρότερη ενέργεια, δηλαδή απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα.
• βιώσιμη βιομηχανία, σύμφωνα με αρχές της κυκλικής οικονομίας.
• βιώσιμη κινητικότητα, αστική και όχι μόνο
• στρατηγική «farm to fork», που αφορά αυτή καθ’ εαυτή τη γεωργία.
• προστασία της βιοποικιλότητας στο αστικό περιβάλλον, στα δάση και στους ωκεανούς.
• μηδενική ρύπανση που σημαίνει καθαρό νερό και καθαρός αέρας.

i. Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ) και  βιοποικιλότητα.

            Η διατήρηση και η προστασία της βιοποικιλότητας έχει άμεση σχέση με τη λειτουργία του πρωτογενούς τομέα.

Ο πρωτογενής τομέας είναι και εξαιρετικά ρυπογόνος τομέας, λόγω των πολύ μεγάλων εισροών, είτε σε φυτοφάρμακα, είτε σε λιπάσματα.

Μέσα από τη νέα Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ), θα υπάρξουν συγκεκριμένες δράσεις για την προστασία της βιοποικιλότητας που μπορεί να διατηρηθεί με τη λήψη άμεσων και έμμεσων μέτρων. Άμεσα, την αύξηση των βιολογικών καλλιεργειών, με τη μείωση των εισροών-που σημαίνει χρήση λιγότερων λιπασμάτων, λιγότερων φυτοφαρμάκων, λιγότερων αντιβιοτικών, με την προστασία και την καλύτερη διαχείριση των προστατευόμενων περιοχών NATURA και, έμμεσα, με τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου, όπως αυτό προκύπτει από τη χρήση των εναλλακτικών μορφών ενέργειας.

Ορθολογική διαχείριση των υδάτων

Η παραγωγή ποιοτικών προϊόντων σε επάρκεια, έχει συνιστώσες και το διαθέσιμο καλής ποιότητας έδαφος, αλλά και το διαθέσιμο καλής ποιότητας νερό.

Ο τρόπος αξιοποίησης και χρήσης του νερού στην Ελλάδα, δεν είναι ο καλύτερος. Παρατηρείται εξάντληση των υπόγειων αποθεμάτων, αλλά και μεγάλο κόστος άντλησης, καθώς γίνεται από μεγαλύτερα βάθη νερού. Αυτά μειώνουν ακόμα περισσότερο την ανταγωνιστικότητα, αλλά και τη βιωσιμότητα του Έλληνα αγρότη και των επόμενων γενεών των αγροτών στο διηνεκές.

Στις δράσεις της νέας ΚΑΠ για την προστασία της βιοποικιλότητας συγκαταλέγεται και αυτή της βέλτιστης χρήσης του νερού, της χρήσης του απολύτως απαραίτητου, συνεπώς, «λιγότερο νερό»! Αξιοποίηση περισσότερο του βρόχινου νερού, των επιφανειακών υδάτων. Συγκέντρωση του νερού της βροχής σε μικρούς ταμιευτήρες, μικροφράγματα και λιμνοδεξαμενές και  οδήγησή του, μέσα από κλειστά αρδευτικά δίκτυα, στα χωράφια. Έτσι θα γίνεται καλύτερη χρήση του νερού, θα διευκολύνεται ο αγρότης να ποτίζει, χωρίς απώλειες, και θα σταματήσει επιτέλους αυτή η γάγγραινα της υπεράντλησης των υπογείων υδροφόρων.

Αυτοπαραγωγή ενέργειας

Ο αγρότης συνεχίζει να πληρώνεται φτηνά, ο καταναλωτής αγοράζει ακριβά, και το περιβάλλον καταστρέφεται.

Η στρατηγική ώθησης των αγροτών να έχουν αυτοπαραγωγή ενέργειας είναι μια σωστή κατεύθυνση, που θα λειτουργήσει θετικά και στο ζήτημα της προστασίας του περιβάλλοντος και στο ζήτημα της διαχείρισης της βιοποικιλότητας, διότι όταν μολύνεται το περιβάλλον λειτουργεί σε βάρος της βιοποικιλότητας, αλλά και ταυτόχρονα θα είναι και ένα πρόσθετο εισόδημα για τους αγρότες.

Οι Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, είτε αυτά είναι φωτοβολταϊκά, είτε είναι μονάδες αερίου σε μονάδες βιοτροφικές, είτε είναι ακόμα και ανεμογεννήτριες, θα αντικαταστήσουν τα ορυκτά καύσιμα, οπότε και επιτυγχάνεται ο περιβαλλοντικός στόχος και δίνεται η δυνατότητα για ένα συμπληρωματικό έσοδο που θα εξασφαλίζει τη βιωσιμότητα και την ανταγωνιστικότητα στο διηνεκές. Οι αγρότες αυτοπαραγωγοί θα μπορούν να παράγουν ενέργεια,  την οποία κατά 25% θα την κρατούν για την δική τους χρήση και κατά 75% θα την πωλούν, για να έχουν ένα πρόσθετο εισόδημα.

Σε όσα φράγματα και ταμιευτήρες έχουν κατασκευαστεί κατά το παρελθόν, εξετάζεται η δυνατότητα να μπορέσουν να παράγουν και να αξιοποιηθούν για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας.

«Καθαρό και δίκαιο τρόφιμο».

Είναι σημαντική και η μετεξέλιξη της παραγωγής του τρόφιμου σε καθαρό και δίκαιο τρόφιμο. Και αυτή μπορεί να πραγματωθεί με τη δημιουργία ενός συστήματος αξιοποίησης του περιαστικού χώρου, με στόχο την παραγωγή «καθαρής και δίκαιης τροφής».

Και όταν λέμε «καθαρό τρόφιμο», εννοούμε το τρόφιμο που παράγεται χωρίς πολλές εισροές, χωρίς φυτοφάρμακα, χωρίς λιπάσματα, μέσα από την γεωργία ακριβείας.

Και «δίκαιο», με την έννοια ότι ο παραγωγός θα εισπράττει το μεγαλύτερο δυνατό όφελος αλλά και, ταυτόχρονα, ο καταναλωτής θα πληρώνει το χαμηλότερο δυνατό κόστος.

 Άρα, θα πρέπει να υιοθετηθούν πολιτικές, «εξαγωγής» από όλη αυτή τη διαδικασία, όλων αυτών που παρεισφρέουν ανάμεσα στον παραγωγό και στον καταναλωτή, οι οποίοι συνήθως είναι οι μεγάλοι κερδισμένοι από όλη αυτή την υπόθεση, με χαμένους τους παραγωγούς αγρότες.

Ευφυής γεωργία

Πρόσθετος άξονας παρέμβασης στο πλαίσιο της Στρατηγικής από «Το αγρόκτημα στο πιάτο» είναι η γεωργία ακρίβειας ή ευφυής γεωργία, που περιλαμβάνει και τις κάτωθι δράσεις: γεωργικές συμβουλές, καλύτερη τεχνογνωσία στους αγρότες για να αξιοποιούν καλύτερα τα μηχανήματά τους.

Σχετικά με την βιώσιμη ή ευφυή γεωργία, πέραν από τις γεωργικές συμβουλές, η οργάνωση ενός συστήματος εκπαίδευσης των αγροτών και αυτών που χρησιμοποιούν τα αγροτικά μηχανήματα για χρήση φυτοφαρμάκων και για αξιολόγηση της κατάστασης των ψεκαστικών, κρίνεται απαραίτητη.

Ένα μεγάλο τμήμα των γεωργών μπορεί να είναι απόφοιτοι δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, να μην είναι απόφοιτοι πανεπιστημίων, αλλά, όμως, να γνωρίζουν πολύ καλά τη δουλειά που κάνουν, μέσα από την εμπειρία τους ή τις συμβουλές που έχουν από τους μεγαλύτερους, και όχι μόνο. Αυτό πρέπει πια, σιγά σιγά, να συστηματοποιηθεί και οι αγρότες να καλλιεργούν με γεωργικές πρακτικές που θα τις εξελίσσουν μέσα από ένα σοβαρό και μόνιμο σύστημα γεωργικών συμβουλών.

Τυποποίηση των αγροτικών προϊόντων

Αυτό, όμως που μπορεί να προσθέσει περισσότερη αξία στην αλυσίδα παραγωγής είναι η τυποποίηση των αγροτικών προϊόντων, δηλαδή, μέσα από τη σήμανση ότι είναι προϊόντα, για παράδειγμα, που έχουν παραχθεί χρησιμοποιώντας ενέργεια μόνο από ανανεώσιμες πηγές.

Εάν, δε, αυτή η σήμανση πιστοποιηθεί στο χωράφι και πιστοποιείται στα διάφορα στάδια της εφοδιαστικής αλυσίδας, τότε, μπορεί να φτάσει στο ράφι του σουπερμάρκετ, του μανάβικού ή στους πάγκους της λαϊκής και τελικά στο πιάτο του καταναλωτή, στο εστιατόριο ή στο ξενοδοχείο, ένα προϊόν που έχει παραχθεί με καλές γεωργικές πρακτικές και συμβάλλει στην προστασία του περιβάλλοντος.

Η μετεξέλιξη του Έλληνα αγρότη από παραγωγό και από εργάτη γης σε μεταποιητή, σε τυποποιητή και σε επαγγελματία που αξιοποιεί το σύνολο της προστιθέμενης αξίας των αγροτικών προϊόντων αποτελεί μείζονος σημασίας στόχο .

Τα διαρθρωτικά προγράμματα μπορούν να αξιοποιηθούν με αναπτυξιακό πρόσημο μέσα από τη διαδικασία απολαβής του συνόλου της προστιθέμενης αξίας των αγροτικών προϊόντων, και μη εξαγωγής αυτών χωρίς επεξεργασία και εισαγωγής τους εν συνεχεία, επεξεργασμένων – τυποποιημένων σε πολλαπλάσια τιμή.

Τράπεζα σπόρων

Επιπρόσθετα,  η βιοποικιλότητα, σήμερα, τείνει να είναι πια κομμάτι της ιδιοκτησίας σπόρων από μεγάλες πολυεθνικές. Όλο το γενετικό υλικό έχει «απαλλοτριωθεί» από σύγχρονες μεγάλες εταιρείες σποροπαραγωγής, μέσω, κυρίως, των υβριδίων και της γενετικής τροποποίησης.

Ένα μεγάλο μέρος της ελληνικής βιοποικιλότητας διατηρείται στην Τράπεζα Γενετικού Υλικού. Η τράπεζα σπόρων στον ΕΛΓΟ – ΔΗΜΗΤΡΑ, έχει ως στόχο τη συλλογή, τη διατήρηση, τον χαρακτηρισμό και την αξιοποίηση των σπόρων. Επιπλέον, σχεδιάζεται περαιτέρω δυνατότητα αξιοποίησης, ένταξης αυτών στους καταλόγους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και για περαιτέρω, στη συνέχεια, αξιοποίησή τους, προς όφελος της ελληνικής οικονομίας.

IV. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Η Ελλάδα οφείλει να συνδράμει στην υλοποίηση των πολιτικών που προτείνονται από την Ε.Ε. και αφορούν  νέες μεθόδους παραγωγής, που θα είναι φιλικές στο περιβάλλον, στο πλαίσιο του μοντέλου της «πράσινης» βιώσιμης ανάπτυξης.

Με τις δύο βασικές στρατηγικές, βιοποικιλότητα και «από το αγρόκτημα στο πιάτο», οι αγρότες μπορούν να πετύχουν και στόχους εκσυγχρονισμού και ανταγωνιστικότητας, αλλά και στόχους προστασίας του περιβάλλοντος και της βιοποικιλότητας.

Η ανθρώπινη δραστηριότητα – παρέμβαση επιβάλλεται να συμμορφώνεται με τις πολιτικές προστασίας του περιβάλλοντος. Η πλούσια βιοποικιλότητα αποτελεί ζητούμενο όλων.

Αυτή η κρίση, η υγειονομική αναδεικνύει την αναγκαιότητα επένδυσης και σε άλλες μορφές οικονομίας και πυλώνες ανάπτυξης που μπορούν να συνεισφέρουν στη χώρα μας, και μια τέτοια οικονομική δραστηριότητα είναι ο πρωτογενής τομέας.

            Όμως, η υγειονομική κρίση με τα προβλήματα που προκάλεσε στην εφοδιαστική αλυσίδα, κατέδειξε πως δύναται να επηρεάσει και την διατροφική επάρκεια της χώρας μας. Ως εκ τούτου, καλό είναι, να υπάρξει εκ των προτέρων και σχεδιασμός με σκοπό τη διασφάλιση της προσφοράς τροφίμων και την επισιτιστική ασφάλεια.

Ο αγροτικός τομέας της χώρας, μέσα από την οργάνωση σε συνεργατικά σχήματα – συνεταιρισμούς που θα λειτουργούν σωστά για τους συνεταιριστές, και στα οποία συνεταιριστής και συνεταιριζόμενος, θα μερίζονται ισότιμα, μπορεί να αναπτυχθεί και να ανταποκριθεί στις σύγχρονες προκλήσεις.

            Η ανάπτυξη του αγροτικού μας τομέα, θα συνεπάγεται την προσφορά ποιοτικών, πιστοποιημένων τροφίμων, «από το χωράφι στο πιάτο», παραγόμενα με σεβασμό προς το  περιβάλλον και τη βιοποικιλότητα.