Οι αετοφωλιές του Γράμμου – Η επιτομή της ορεινής μαγείας (Φωτογραφίες)

Το βασίλειο του Γράμμου είναι ο παράδεισος του πεζοπόρου, η ψυχή του φυσιολάτρη.

Μια μεγαλοπρεπής ορο??ειρά στην άκρη του χάρτη αλώβητη από το άγγιγμα του μαζικού τουρισμού.

Δασοσκέπαστο, χιονισμένο, μαγικό το βασίλειο του Γράμμου

Χώμα, λάσπες, νεροφαγώματα. Δρόμοι αφιλόξενοι, απροσπέλαστοι, ανήλιοι. Ο Γράμμος δεν είναι εύκολο βουνό. Δεν φημίζεται για τις πίστες τού σκι και τα ρομαντικά σαλέ. Το πιθανότερο είναι να μη συναντήσεις ούτε ψυχή, ούτε ένα αμάξι. Μόνο τους μαιάνδρους του Αλιάκμονα, τα φίδια του Σαραντάπορου, τα διάφανα γλυπτά τους να παγώνουν στο άγγιγμα των βράχων.

Στα μονοπάτια του Γράμμου ποτέ δεν ξέρεις πού θα φτάσεις. Πόσο θα σε αφήσει να πλησιάσεις το άγριο, δυσπρόσιτο βουνό. Ο,τι πλάνο και αν κάνεις, θα το αλλάξεις. Θα πιάσεις «τέρμα», θα πισωγυρίσεις, θα πεισμώσεις, θα χάσεις ώρες αναζητώντας την ανύπαρκτη εναλλακτική διαδρομή.

Στο χείλος του γκρεμού, η μετέωρη Μονή Τσούκας

Μα θα είσαι ευγνώμων για κάθε χιλιόμετρο που θα διανύσεις. Για όσα σου δείξει. Για τα δάση δρυός, τα μαυρόπευκα, τα έλατα και τις οξιές. Για όσες φορές σού αποκαλύψει τις σκεπασμένες κορυφές με το πρώτο χιόνι. Για τα χωριά του Εμφυλίου που φυλάει στα σπλάχνα του μα δεν μνημονεύονται σε κανέναν χάρτη. Για τους οικισμούς που ξαναζούν στην κόψη των συνόρων, που διηγούνται τις ιστορίες τους μέσα από ασκεπείς, βομβαρδισμένες εκκλησιές.

Θα δεις αλπικές λίμνες και λιβάδια να σχηματίζονται στα 2.400 και 1.700μ. υψόμετρο. Θα κάνεις τα πάντα για να φτάσεις στις Αρένες. Και με τον έναν ή τον άλλο τρόπο η επιμονή σου θα επιβραβεύεται. Τα μικροπράγματα θα αρκούν. Οταν λ.χ. φτάνεις στον προορισμό σου. Ή όταν καταφέρνεις να ξετρυπώσεις ένα γεφύρι, όταν σου αφηγούνται πώς είναι να νιώθεις «άρχοντας» παρόλο που έμεινες αποκλεισμένος για 2,5 ολόκληρους μήνες. Οταν σου περιγράφουν πώς είναι να βλέπεις το ολόγιομο φεγγάρι να καθρεφτίζεται στο τέλος… του κόσμου;

Ασκεπής από τα χρόνια του Εμφυλίου η Εκκλησία της Παναγίας

Οταν σε βρίσκει η νύχτα, θα νιώθεις στο πετσί σου πώς είναι να ζεις αποκομμένος απ’ τους πάντες και τα πάντα, θα αναρωτιέσαι για τις νάρκες που είναι θαμμένες στα σωθικά του, για τις αρκούδες και τους λύκους που είναι περισσότερες απ’ τους ανθρώπους αυτήν την εποχή. Και θα κοιτάς με σεβασμό τους φύλακες της Μακεδονίας για τις αντοχές τους, τα βιώματά τους, όλους όσους, παρά τις αντίξοες συνθήκες, επέλεξαν να δέσουν τις ζωές τους με τις κορυφές της μεγαλοπρεπούς οροσειράς.

Η πύλη
Νεστόριο: το κεφαλοχώρι – πύλη του Γράμμου. Από εδώ ξεκινούν όλες οι πιθανές διαδρομές στα σωθικά του βουνού. 2 χλμ. από την είσοδό του, η πυξίδα δείχνει τον οικισμό της Αγίας Αννας, τη μετέωρη μονή Τσούκας να προλογίζει τα όσα ακολουθούν. Τις ορθοπλαγιές, τους καταρράκτες, τους χείμαρρους, τα μνημεία του τόπου να ισορροπούν σε απάτητα εδάφη· εδώ, στο χείλος του γκρεμού.

Το γεφυρι του Κουσιουμπλή προλογίζει το Επταχώρι

Τρία κτίσματα ξεχωρίζουν από το μοναστηριακό συγκρότημα του 13ου αι. Ενα λιθόστρωτο μονοπάτι και οι πηγές του βουνού που το διασχίζουν, κατρακυλούν με τη σειρά τους στο φαράγγι που σκάβει στον ρου του το Στενόρεμα. Στο Νεστόριο ενώνεται με τον Αλιάκμονα, στις όχθες του οποίου διοργανώνεται το ξακουστό από τις αρχές του ’80 «River Party», ο μουσικός θεσμός του Αυγούστου που μετρά αισίως 35 χρόνια ζωής.

Στις τριήμερές του εκδηλώσεις φιλοξενεί έως και 50.000 πιστούς απ’ όλη την Ελλάδα και τα όμορα κράτη. Και η συνταγή του είναι απλή. Σκηνές, κέφι και μουσική διάθεση – συστατικά που… πολλαπλασιάζονται ως διά μαγείας στην αγκαλιά της φύσης! Φαίνεται, μάλιστα, πως η ευρύτερη περιοχή ενδείκνυται για αντίστοιχα φυσιολατρικά φεστιβάλ, καθώς το προηγούμενο καλοκαίρι οι «χίπηδες» ή, αλλιώς, «τα παιδιά του ουράνιου τόξου» διοργάνωσαν στον Γράμμο την πανευρωπαϊκή τους συνάντηση – η οποία ξεπέρασε τα 2.000 άτομα!

Χειμώνας γαρ, πού λόγος για…ποτάμια κόσμου, προμηθεύεσαι λοιπόν τα απαραίτητα και, αφού χορτάσεις αγνάντι στο «Κάστρο», τη φυσική ακρόπολη του Νεστορίου, ετοιμάζεσαι για τη μοναχική σου περιπέτεια… Δύο οι κυριότερες διαδρομές που μπορείς να ακολουθήσεις: η μία κινείται παράλληλα με τον Αλιάκμονα, σε οδηγεί στον Πεύκο και από ’κει στη Γράμμουστα (τον οικισμό «Γράμμος» που θα αναφέρεται με το παλιό του όνομα προς αποφυγήν παρεξηγήσεων) και τα εγκαταλειμμένα Γραμμοχώρια, ενώ η άλλη μέσω της παλιάς οδού Καστοριάς – Ιωαννίνων και της κοιλάδας του Σαραντάπορου με τελικό προορισμό το Επταχώρι και τη Ζούζουλη.

Δε χρειάζεται να αναφέρουμε την ύπαρξη των δεκάδων (μυριάδων;) δασικών οδών που παρεμβάλλονται, μα λόγω παγετού και λοιπών χειμερινών φαινομένων η διέλευσή τους θεωρείται (το λιγότερο) αμφίβολη. Επίσης: ό,τι και αν αναγράφουν οι χάρτες, ο Πεύκος ενώνεται πλέον με το Πευκόφυτο και τη Χρυσή με ασφαλτόδρομο, οπότε οι χωμάτινες διαδρομές αφορούν ως επί το πλείστον τις δυτικές παρακάμψεις προς Γράμμουστα.

Τα Γραμμοχώρια
Στον Πεύκο των 15 νοματαίων, το ανοιχτό καφενεδάκι αποτελεί τη στερνή ευκαιρία για προμήθειες -οδηγίες – γέμισμα νερού απ’ την πηγή, καθώς ό,τι κρατάς μαζί σου αυτό θα ’χεις. Από δω ξεκινά η απομόνωση, η είσοδος στην πιο δύσβατη και ανεξερεύνητη πλευρά του βουνού. Κατά περίεργο τρόπο, σε τούτο το ταξίδι, αντί να μετράς τα χιλιόμετρα, μετράς τα… υψόμετρα. 980 μ. ο Πεύκος, 1.380 μ. η Γράμμουστα – γεγονός που την καθιστά έναν από τους ορεινότερους ελλαδικούς οικισμούς.

Μόνο οι σχιστόπλακες «στάζουν» ζωή, στον ανενεργό νερόμυλο στο Επταχώρι

Το άλλοτε κτηνοτροφικό βλαχοχώρι (στα τέλη του 18ου αι. αριθμούσε 2.500 κατοίκους) εξαπλώνεται κάτω από την υψηλότερη κορυφή του Γράμμου, 70 χλμ. από την Καστοριά. Ερημιά και ησυχία μετά το ’40, καθώς έκτοτε δεν ξανακατοικήθηκε μόνιμα. Η μοίρα του (όπως και των περισσοτέρων εδώ πάνω) είναι να ζει τους θερινούς μήνες, όπως φανερώνουν οι κλειδαμπαρωμένες εξοχικές κατοικίες, ο ένας και μοναδικός ξενώνας και η ψησταριά-καφέ, που λειτουργούν εποχικά.

Ολα χρειαζούμενα, καθώς από τη Γράμμουστα ξεκινά το δημοφιλές μιάμιση ώρας πεζοπορικό μονοπάτι έως τα σύνορα και τη μία εκ των 2 αλπικών λιμνών του (την υψηλότερη της Ελλάδας) ονόματι Γκιστόβα – την οποία μοιραζόμαστε με την Αλβανία. Μετά από 15 επιπλέον λεπτά, το ίδιο μονοπάτι καταλήγει στο «2520», την υπέρτατη κορυφή του Γράμμου!

Πεύκος, το σταυροδρόμι του Γράμμου

Αν ετοιμάζεσαι για χειμερινές εξορμήσεις πάντως, με το που ρίξει χιόνι, τέλος. «Καλό Απρίλιο», όπως λέει κι ο Θανάσης Βασιλείου που για δεύτερη χρονιά φέτος ξεχειμωνιάζει στο βουνό. Ενας άνθρωπος (ως είθισται) έχει στη φύλαξή του τα κτίσματα και την 200.000 στρ. αλπική κοιλάδα, τον μεγαλύτερο αλπικό βοσκότοπο της Ελλάδας! Αρχοντας σου λέει… Εχει όλη την πλάση στα πόδια του.

Ευκαιρίας δοθείσης (ποιος ξέρει πόσο σύντομα θα κλείσει ο δρόμος) σε κερνάει τσάι, που πάει «πακέτο» με ένα κάρο ιστορίες… «Πέρσι έμεινα 78 μέρες αποκλεισμένος». Καλή αρχή για να ξεκινήσεις τα πώς και τα τι. «Κουμάντο κάνεις, τι άλλο; Μαγειρεύω για 5 άτομα, για μένα και 4 σκυλιά, φτιάχνω ψωμί μόνος μου, έχω γίνει πολύ τέλειος…» λέει γελώντας.

Ο Θανάσης Βασιλείου απ’ την Κόνιτσα, ο μοναδικός κάτοικος-φύλακας του Γράμμου

Ως ήταν φυσικό, σε αποτρέπει να ανέβεις στην Γκιστόβα (που μία από τις βασικές διαφορές της με τις Αρένες είναι η έλλειψη βλάστησης), καθώς: α) δεν πρόκειται να βρεις το μονοπάτι μες στο χιόνι και β) ο αέρας «εκεί πάνω τώρα θα ξυρίζει…». Σου δείχνει, όμως, τον δρόμο για την ερειπωμένη Φούσια και τον αυχένα του βουνού πριν προχωρήσει σε πιο… προσωπικά αξιοθέατα. Τη γλυπτική με την οποία ασχολείται, τα μάλλινα μαξιλάρια που ετοιμάζει… Τι νόμιζες; Πώς περνάει δηλαδή ο χρόνος εδώ πάνω;

Απ’ το παραθύρι του ξεχωρίζεις το κουφάρι της εκκλησίας της Παναγίας. Ασκεπής, βομβαρδισμένη απ’ την εποχή του Εμφυλίου, τα σημάδια του (αν ξέρεις που να κοιτάξεις) είναι εμφανή σ’ όλο το βουνό: το εκκλησάκι που έχτισε ο τάδε λόχος το ’48, τα χαλάσματα στο Λιανοτόπι, τα ερείπια στη Σλήμνιστα, το φαράγγι με το νοσοκομείο των ανταρτών του ΔΣΕ.

Τα Γραμμοχώρια μετά τη λήξη του εμφυλίου (1946-1949) ερήμωσαν. Οι κάτοικοί τους εκδιώχθηκαν, μετοίκησαν σε άλλους τόπους, σε πεδινότερα εδάφη. Λειβαδοτόπι, Γιαννοχώρι και Μονόπυλο είναι μια χούφτα αδειανά καινούργια σπίτια, στην παλιά τους θέση, δίπλα στο ποτάμι. Αν ψάχνεις για ζωή, θα πρέπει να στραφείς στην άλλη μεριά.

Προς Αρένες
Πίσω στον Πεύκο, συνεχίζεις ως τη διασταύρωση που σηματοδοτεί τα επιπλέον 12 χλμ. για τις Αρένες (ή Μουτσάλια). Ο χωματόδρομος, εννοείται. Και η τετρακίνηση δεν είναι αρκετή. Το μισό μέτρο χιόνι καλύπτει το 1/3 της διαδρομής. Οπότε η λίμνη (στην πραγματικότητα οι δύο λίμνες, η μία τροφοδότης της άλλης) είναι παγωμένες. Στο θέαμά τους τα όποια λόγια είναι περιττά, όπως μάταιη είναι και η κάθε προσπάθεια ανεύρεσης των αλπικών τριτώνων – τα χαρακτηριστικά αμφίβια των δρακολιμνών.

Βλέπεις όμως πατήματα αρκούδας (ο Γράμμος έχει χαρακτηριστεί Εθνικό Πάρκο για την προστασία της καφέ αρκούδας) να βάζουν τα σημάδια τους μες στα αστείρευτα δάση οξιάς. Ηλιοβασιλέματα ονειρεύεσαι στον πάγο, αντικατοπτρισμούς… μα η λογική υπερισχύει. Οσο πρέπει κάθεσαι και με βαριά καρδιά τις αποχαιρετάς.

Γράμμος και… Γράμμος. Από την πίσω πλευρά του βουνού ξεκινά η Αλβανία

Μεγάλη η χάρη της Παλιάς και Νέας Κοτύλης, που σε παίρνουν από δω ή μάλλον του «Χάρου της Κοτύλης» του μεγαλοπρεπούς 130 μ. βράχου για τα μάτια του οποίου αφήνεις τον κατάλευκο, εξωπραγματικό κόσμο. («Χάρος» γιατί στο συγκεκριμένο σημείο οι αντάρτες έπεφταν να γλιτώσουν στον γκρεμό). Επόμενη στάση το Επταχώρι, το πετρόχτιστο χωριό στη ζεύξη των δυτικών παρυφών του Γράμμου με τις απολήξεις του Βοΐου.

Το καφενείο τους ανοιχτό, το ταχυδρομείο-αρτοποιείο-μίνι μάρκετ «Η Πίνδος», επίσης. Γενικότερα, όλο και κάποιος τριγυρνάει στα στενά. Ετσι μαθαίνεις για το πανάρχαιο έθιμο των Μπαμπουραίων που αναβίωσε την πρωτοχρονιά, αλλά και για τους νερόμυλους και τα γεφύρια που το ζώνουν. Στη στροφή για Ζούζουλη ορθώνεται το γεφύρι του Κουσιουμπλή, ενώ αν κατέβεις στις όχθες της, ανακαλύπτεις το έτερο κομψοτέχνημα, που το ένωνε με τα Γρεβενά. Ωραιότατο περιβάλλον για πεζοπορία και μάλιστα σηματοδοτημένη: το μονοπάτι Ε6 ακολουθεί τη διαδρο- μή Ζούζουλη – Νέα Κοτύλη – Νεστόριο – Καστοριά – Κρανιώνας – Γαύρος πριν συνεχίσει στον νομό Φλώρινας.

Ο Νικόλαος Αποστόλου ντανιάζει τα ξύλα στη Χρυσή

Δυο χωριά σού έμειναν και τέλος. Πευκόφυτο και Χρυσή. 100% στην αγκαλιά του Γράμμου. 980 μ. και 1.050 μ. υψόμετρο. Οι καμινάδες τους καπνίζουν, οι χωριανοί είναι στους δρόμους, κάποιοι σχίζουν ξύλα απ’ το πρωί. Την πιο πολλή ζωή εδώ τη βρίσκεις, παραέξω δεν κινείται τίποτα. «Παλιά οι γονείς μας δεν μας άφηναν να περνάμε τον δρόμο. Τόση ζωή και κίνηση είχε», θυμάσαι να σου λένε στο Επταχώρι. Πάνε αυτά. Μόνος σου έφτασες, μόνος σου γυρνάς τώρα. Ευτυχώς να λες που ‘μείναν τα βουνά.

www.thetravelbook.gr